د ارین هاشمي په پښتو ژبه لیکل شوې لیکنې

    د ایران پارلمان د هرمز تنګي تړل تصویب کړی.  نو، دا تنګی څومره مهم دی او د دې تړلو اغیز به په نړۍ څه وي؟ د هرمز تنګی د نړۍ له تر ټولو ستراتيژيکي مهمو لارو څخه دې. دا د ایران او عمان ترمنځ د اوبو یوه تنګه لاره ده چه د فارس خلیج د عربي سمندر او د عمان خلیج سره نښلوي.  دا تنګى يوازې ۳۳ کيلومتره پلنوالى لري خو د نړۍ د سمندري تیلو شاوخوا دریمه برخه له دې لارې تیریږي، نو ځکه ډیر اهمیت لري اوس راځم او پدې بحث کوم چه د هرمز تنګی ولې دومره مهم دی؟ اول: په نړیوال انرژۍ رسونې د دغه تنګي تاثیرات د نړۍ د تېلو د ټول مصرف شاوخوا ۲۰ سلنه د هرمز تنګي له لارې تېرېږي، او د تېلو لوی تولیدونکي هیوادونه لکه سعودي عربستان، عراق، متحده عربي امارات، کویت او قطر د تېلو او ګازو د صادرولو لپاره پدې لارې تکیه کوي.  بله دا چه مایع طبیعي ګاز هم لدې لارې تیریږي، په ځانګړې توګه له قطر څخه، چه د نړۍ دوهم لوی مایع طبیعي ګاز صادرونکی هیواد دی دوهم: په نړیوال تجارت او اقتصاد د دغه تنګي تاثیرات که څه هم دا تنګی د مصر د سویز کانال په څیر د عمومي سوداګریزې سوداګرۍ مرکز نه دی، خو د انرژۍ بازارونو...

  آیا امریکا واقعاً غواړي چې د نړۍ مشري پرېږدي، او د امریکا واقعي نیت څه دی؟ د افغانستان لویه ستونزه دا ده چه موږ ریښتیني سیاسي شنونکي نه لرو چه د نړۍ په سیاست او اقتصاد پوه شي ما زموږ د ځینو "ایلیټ" واوریدل چه پدې موضوع یې بحث کوو، مګر په حقیقت کې دوئ نه پوهیدل چه په امریکا او نړۍ کې څه پیښیږي، نو ما ویل راځه په دې موضوع یو څه رڼا واچوه په امریکا کې داسې سیاسي ډلې شته چه د "امریکا اول" پالیسۍ ملاتړ کوي، یعنې دا غواړي چه کورني اقتصاد ته لومړیتوب ورکړي او د بهرنیو مسایلو څخه ځان لرې وساتي. خو دا پدې معنې نه چه امریکا به په بشپړه توګه له نړیوال مشرتابه څخه لاس واخلي، ځکه اول: اقتصادي ځواک له نړیوال نفوذ سره تړلی دی: د امریکا ډالر ځکه د نړۍ ریزرف کرنسي (د زېرمو اصلي اسعار) دی چه امریکا په نړیوال تجارت، مالي سیستم، او نظامي قوت کې برلاسی دی. که امریکا له نړیوالې صحنې ووځي، نو دا موقف به له لاسه ورکړي دوهم: امنیتي ژمنې: امریکا په نړۍ کې تر ۷۵۰ زیاتې نظامي اډې لري او د نړیوال امنیت د ساتلو یو اساسي لوبغاړی دی (لکه د ناټو، جاپان، او کوریا ساتنه). که امریکا له دې ژمنو څ...

جیوپولیټیک څه شی دی؟   زه ډیری وختونه د افغان حکومت پخوانیو چارواکو اورم چه د " جیو پولیټیک " په اړه بحث کوي، مګر ډیری یې د دې اصطلاح په ریښتینې معنی نه پوهیږي.  دوئ په غلطۍ دا باور لري چه دا یوازې د "جغرافیه" او "سیاست" ترکیب دی، کوم چه د خندا وړ دی!  نو غواړم چه پدې موضوع یو څه رڼا واچوم ګورئ، دلته جغرافیه یوازې د فزیکي موقعیت معنې نه ورکوي، بلکې دا د تاریخ په اړه هم ده.  یعنې هغه ستا چاپیریال دی چه ستا قصه ترینه جوړیږي.  جغرافیه منابع، ګواښونه، قوتونه، ضعفونه، اتحادونه او دښمنان تعریفوي .  دغه ټول فکتورونه، هم ستا له موقعیته اغیزمن کیږي او هم له هغو ګټو یا زیانونو چه ستا موقعیت یې تا ته درکوي د مثال په توګه، د یو ټاپو په توګه د انګلستان حیثیت دا د دې توان ورکړ چه د یوې پیاوړې سمندري ځواک په جوړولو سره د نړۍ ډیره برخه استعمار کړي. له بلې خوا د سویټزرلینډ جغرافیې دغه هیواد دې ته اړ کړ چه بې طرفه پاتې شي. په امریکا کې د صنعتي انقلاب د چاودنې سره د امریکا د جغرافیایي انزوا ډیره مرسته وکړه او وده یې ورکړه، ځکه چه د نورې نړۍ نه دغه لرې والی، یوازې والی او ...

    نیم حکیم خطره ې جان، نیم عالم خطره ې ایمان له یوه اړخه چه ګورې نو طالبانو او د پاکستان مُلایانو د اسلام نه سور اور جوړ کړی او له بله اړخه بیا زموږ ځنې افراطي افغانان د عصریتوب او إلحاد ډولونو ته نڅاګانې کوي. دې عاجزانو لا خاپوړې ندي زده کړي خو د المپیک د منډو په سیالیو کې غواړي برخې واخلي. دوۍ یو دوه، نیم تخنیکي ټکي زده کړي او بیا یې د زانونو نه افلاطونان د زمانې جوړ کړی وي او وایي که یو او که نه نو همدا موږ یو دې خلکو اوس عجیب او غریب پوسترې جوړې کړي او په فیسبوک یې خپروي چه د هغو څخه یو پوستر زما تر لاس شو یو ساده سوال اوس دا پیدا کیږي چه څوک داسې کوی شي چه په همدې اندازه اټومونه پداسې دوه بڼو ترتیب کړي چه د هغو څخه هم ډبره جوړه کړي او هم انسان. آیا دا به د د یو ټولواک جوړونکي (خالق) کار نه وي؟ حتی د ډبرې ترتیب به تاسې حیران کړي چه څنګه کیدې شي یوه ډبره په خپل قدرت زان داسې ترتیب کړي. میاشی داسې یو نه منونکې مخلوق دې. دا څنګه پوهیږي؟ مچۍ څنګه پوهیږي چه په هوا کې د پرواز لپاره هیکسوګونونه (hexagons) د ټولو غوره شکل دی؟ زما سوال دا ندی چه دا څنګه دی. زما سوال دا دی چه...

   آیا شیطان یوازې مؤمنان له لاري وباسي؟ په افغانستان کې داسی یو کلتور او ذهنیت را منځ ته شوی چه بس د هر نیک کار سرچینه افغانان ګڼل کیږي. کله چه یو غربي شخص د سخاوت کار هم وکړي نو دوۍ به وایې، هغه سره شیطان نیشته ځکه زه دا منم چه کافر که دا ټوله زمکه د خیرات نه ډکه کړي نو الله یې نه قبلوي د قیامت په ورځ. مګر دا یوازې د الله قضاوت دی. یعنې د قیامت ورځ ده. هر حصاب کتاب شوی، هر څه ویل شوي او هر څه مكمل دي. هرڅه بشپړ دي إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ كُفَّارٌ فَلَن يُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِم مِّلْءُ الْأَرْضِ ذَهَبًا وَلَوِ افْتَدَىٰ بِهِ ۗ "بیشکه کوم کسانو چه کفر کړی او د کفر په حالت کې مړه شوي، نو هیڅکله به د ځمکې بشپړ صلاحیت په سرو زرو ډک د هغوۍ ونه منل شي که چیرې هغوۍ د دې له لارې د خپل د خلاصون تاوان ورکول غواړي یوازې الله کولی شي پدې بټ قضاوت وکړي مګر زموږ په اند، موږ څه پوهیږو چه د مرګ په وخت به د دوۍ (عقیدوي) حالت څه وي؟ موږ حتی څنګه پوهیږو چې آیا دوۍ د الله په نظر کافران دي؟ د دې قضاوت کولو لپاره موږ د الهی علم او قضاوت واکونو ته اړتیا لرو چه ناممکنه ده پ...

  په افغانستان کې د مخابراتي خدماتو (انټرنیټ) بیې ولې لوړې دي؟ دغه پوښتنه له ډیرو مخابراتي کارمندانو څخه شوې مګر قانع کوونکی ځواب مې تر اوسه ندی اوریدیلی. هغوۍ بس درې فاکتورونه د دې لامل ګڼلي: د سټلایټ یعنی سپوږمکۍ د کارولو او د جرنیټر لګښت، د مخابراتي ستنو د حفاظت لګښت او د بهرني انجینرانو لوړ معاشونه په لومړي قدم کې باید اووایم چه د مخابراتو وزیر باید تجربه لرونکی مسلکي کس او د متخصص لید خاوند او پیاوړی ستراتیژیست وي. هره مخابراتي ستونزه په لومړي قدم کې دا وړاندیز کوي چه وزیر په خپله دنده کې پاتې راغلی ځکه که هغه بریالی وی نو قیمت به ټیټ وی او هر افغان به ډیجیټل لاسرسي درلودی راځۍ چه دا د نیټورکینګ د لید څخه وګورو. په ساده توګه، انټرنیټ د پروتوکولونو او سرورونو جوړ دی. زموږ لومړی سوال به دا وي چه مینځپانګه ( کانټینټ ) چیرې ده؟ که مینځپانګه په افغانستان کې وي نو د شبکې طبقه ( نیټورکینګ لییَر ) به ارزانه وي ځکه چه مینځپانګه محلي ده مګر که مینځپانګه په ټوله نړۍ کې وي نو بیا مو هیواد اړتیا لري چه نړۍ ته بروډبانډ تر لاسه کړي. دی لپاره د قوي اړیکو اړتیا ده چه لوې لګښت لري. ...

  په نړیوالې سوداګرۍ کې افغانستان له نړۍ سره ځنګه سیالي کولی شي؟ مخکې لدې چه افغانستان وکولی شي چه دا ګام واخلي چه د نړیوال بازار برخه شي دا هیواد باید یو واحد افغانستان وي او اړتیا لري چه یو واحد بیلانس شیټ ولري او د سرچینو د کنټرول لپاره قوي مرکزي حکومت او اردو ولري افغانستان شاوخوا پنځه سوه کاله وروسته پاتې دی او سرچینې یې لا تر اوسه د دولت لخوا ندي کارول شوي. په نننی بازار کې د افغانستان د ټولو مهمه سرچینه لیتیم دی چه د پټرول په څیر د انرژۍ زیرمه ده. څنګه چه پټرول انرژي ذخیره کوي او د اور لږولو سره انرژي خوشې کوي همدغسې لیتیم هم د لیتیم آین بیټرۍ کلیدي جز دی، چه فعلاََ د انرژۍ د ذخیره کولو بهترینه منبع ده. دا ممکن تغیر وکړي، مګر لیتیم عموماََ ګټونکي ښکاري ځکه چه لیتیم د هیلیم وروسته سپکترين باثباته عنصر دی چه کولی شي ایون ورکړي. کله چه یو عنصر ایون پریږدي نو دا په منفي ډول چارج کیږي او هرڅومره چه اړیکه شتون ولري، دا د توازن موندلو هڅه کوي، او کله چه توازن رامینځته کیږي، نو الیکترون حرکت کوي او دا حرکت کرنټ رامینځته کوي چه په انرژۍ بدلیږي. که دا په الیټرونیکي سرکټ کې واچول...

    یو چا پوښتنه کړې چه، آیا دین د انسان لپاره راغلی که انسان د دین لپاره؟ زه به لنډه اووایم چه دین د انسان لپاره، او دې ته لوی نعمت ویل کیږي، یعنې برکت. او برکت د برکتي خلکو لپاره ټاکل شوی، نه برعکس موږ د الله لپاره پیدا شوي یو. د هغه عبادت کول او د هغه موندل ﷻ. هغه هیڅکله پټ ندی. مګر موږ ړانده او هیروونکي یو. دین اصلاََ د دغه عبادت لپاره راغلی وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ [الذاریات، ۵۶] "او ما ندي پيدا کړي جن او انسانان بغیر له دې چه زما عبادت وکړي" دا پدې معنی ندی چه انسانان د دین لپاره پیدا شوي. دا په لفظي ډول دا معنې لري چه انسانان د خآلق د عبادت لپاره پیدا شوي دین یعنې، "څنګه" (څنګه عبادت وکړی شي) یوازې هغه ﷻ د دې لامل دی چه دا پوښتنه را مینځ ته کیږي چه "ولی؟" (باید عبادت وکړی شي) الله اعلم ارین هاشمي ~ 

    آیا موږ کولی شو چه د خپلو سرتیرو ملاټر وکړو، د دوۍ سره اوږه په اوږه یو ځاې کیدو پرته؟ په ټولنیزو رسنیو کې داسې افغانان شتون لري چه د مجید قرار او د نجیب ننګیال په څیر اشخاصو نیوکې کوي چه ګواکې د افغان ملي اردو لپاره د دوۍ ملاتړ بې معنی دی. د دوۍ استدلال دا دی، "تاسې واقعیا د اردو ملاتړ نشۍ کولی پرته لدې چه ورسره اوږه په اوږه په سنګر کې یو ځاې نشۍ"، او دا خلک حتې د "منافق" د ټکې په کارولو هم اسره نه کوي اوس پوښتنه دا پیدا کیږي چه آیا دا واقعیا منافقت دی چه د اردو سره د یو ځاې کیدو پرته د اردو ملاټر وکړې، او ولې مسؤلیت باید یوازې د سرتیرو په سر وي؟ پدې کې شک نیشته چه د سرتیرو ملاټر کول پرته لدې چه سرتیری اوسې، هیڅ منافقت نلري. بالکل سر تیري جګړه کوي ځکه دا د دوۍ دنده ده، او په نننۍ عصري نړۍ کې د هر کار انجامول متخصصینو ته اړتیا لري او په خاص توګه د هیواد د دفاع په څیر پیچلی کار. د شوروي پر ضد د "جهاد" ورځو فرق لرو ځکه چه اوس افغانستان د بیا رغونې هڅې کوي که ته غواړې چه د اور وژونکي لوا ملاتړ وکړي نو ته اړتیا نلرې چه د اور لمبو ته ودانګې. همدغسې که ته ...

    آیا دا زموږ دنده ده چه د یو بد عمل پر ضد عکس العمل وښایو او ټولنې ته زیان ورسوو؟  په سویډن کې چه د قرآن عظیم الشان پر ضد کوم ناخوالې را مینځ ته شو، آیا دا زموږ دنده ده چه د دغه بد عمل پر ضد عکس العمل وښایو او ټولنې ته زیان ورسوو؟ په لومړي قدم کې خو به دا ووایم چه په هیڅ حالت کې باید مذهبي سپکاوی ته اجازه ورنکړل شي! دا ډیره اړینه ده چه موږ باید پدې پوه شو چه الله تعالی پخپله د قرآن کریم ساتنه په غاړه اخیستې ده، لکه څنګه چه په قرآن کې فرمایي: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا ٱلذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُۥ لَحَـٰفِظُونَ "بېشکه موږ ذکر یعنې قرآن، نازل کړی دی او بېشکه موږ یې ساتو" بله دا چه دا واضح ده چه موږ په یو داسې نړیوال کلتور کې ژوند کوو چه نورمال بلل کیږي، او پدې کلتور کې ډیر داسې شیان شتون لري چه ښکلا نلري مګر هغه نورمال او داسې شیان چه ښکلا لري غیر نورمال ګڼل کیږي. نو د دې لپاره چه موږ د ښکلي اړخ برخه پاتې شو، موږ اړ یو چه له بداخلاقۍ او د اهانت د ټکو ډډه وکړو یعنې: ْ ارْحَمُوا مَنْ فِي الأَرْضِ يَرْحَمْكُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ ، تاسې په زمکه کې په خلکو رحم وکړۍ تر څو د اسمانو...

  موږ د اکثر پښتنو شکایات اورو چه په افغانستان کې د پښتنو سره د پښتو ژبې پر اساس زیاتی کیږي. ویل کیږي چه د پښتو عریضه حتې منل کیږي هم نه په کابل کې او د اطرافي پښتنو او د کابل چارواکو تر مینځ کلتوري، ایډیالوژیکي او اقتصادي واټن لا پر زیاتیدو دی. ځنې پښتانه د خپلو نورو افغانانو ورونو دا ګیله هم لري چه هغوۍ حتې هندي زده کوي مګر پښتو ته توجه نه ورکوي ژبه څومره مهمه ده؟ ژبه د خلکو روح دی او د پښتنو لپاره، پښتو د دوۍ روح دی. هغه پښتو ده چه تاسې پښتون کوي، او هغه د پښتو ژبې ډیره زیاته برخه. ځکه چه ټول احساسات، د پښتون ولس بشپړ دود په ژبه کې نیول شوی دی. او همدا وجه ده چه موږ د اول نسل او دووم نسل تر مینځ توپیر کوی شو. کله چه موږ یو امریکایي افغان ځوان وینو، نو د هغه ژبه، د هغه چلند، د هغه ټوقې، د هغه د اواز سُر، او د هغه آداب موږ ته ښایي چه دا ځوان بهرنی افغان دی د یو شخص زړه ور کیدل او د بل بې زړه کیدلو ترمینځ توپیر یو شی دی، مګر د ټول قوم په یوه خاصه توګه خبرې کول بل شی دی. هر امریکایي شخص پدې پوهیدی شي چه زه امریکایي نه یم ځکه چه زه په فلسفي ډول د هغه سره توپیر لرم. نو له همد...

  پښتو ژبه څنګه وده کوی شي؟ نن د پښتو ژبې ورځ ده مګر موږ د اکثره پښتنو شکایات اورو چه په افغانستان کې د پښتنو سره د پښتو ژبې پر اساس تل د تاریخ په اوږدو کې زیاتی شوی.  ویل کیږي چه د پښتو عریضه حتې منل شوې هم نده په کابل کې او د اطرافي پښتنو او د کابل چارواکو تر مینځ کلتوري، ایډیالوژیکي او اقتصادي واټن تل شتون لرلی.  ځنې پښتانه د خپلو نورو افغانانو ورونو دا ګیله هم لري چه هغوۍ حتې اردو او هندي زده کوي مګر پښتو ته توجه نه ورکوي   په لومړي قدم کې به زه پوښتنه وکړم چه ژبه څومره مهمه ده؟ ژبه د خلکو روح دی او د پښتنو لپاره، پښتو د دوۍ روح دی.  هغه د پښتو ژبه ده چه تا پښتون کوي، او هغه د پښتو ژبې ډیره زیاته برخه.  ځکه چه ټول احساسات او د پښتون ولس بشپړ دود په ژبه کې نیول شوی دی.  او همدا وجه ده چه موږ د اول نسل او دوهم نسل تر مینځ توپیر کوی شو.  کله چه موږ یو امریکایي افغان ځوان وینو، نو د هغه ژبه، د هغه چلند، د هغه ټوقې، د هغه د اواز سُر، او د هغه آداب موږ ته ښایي چه دا ځوان بهرنی افغان دی   د یو شخص زړه ور کیدل او د ب...